اختلال مسخ شخصیت و مسخ واقعیت (گسست از خویشتن و گسست از واقعیت) که گاهی اوقات به آن سندرم شخصیت زدایی یا زوال شخصیت نیز گفته می‌شود یک اختلال روانی است که می‌تواند باعث شود شما به صورت دوره‌ای یا مرتباً حس کنید که خارج از بدن خود قرار دارید و یا اینکه اتفاقاتی که در اطراف شما می افتد واقعی نیست.

علایم اختلال مسخ شخصیت و واقعیت

اگرچه اختلال مسخ شخصیت و واقعیت به عنوان یک بیماری واحد در نظر گرفته می‌شود، اما دارای دو جنبه متمایز است که ممکن است در یک شخص وجود داشته یا نداشته باشد.

علایم مسخ شخصیت

مسخ یا گسست شخصیت به معنای جدا شدن از خود است، گویی که از حاشیه در حال تماشا کردن زندگی خود هستید یا خود را در صحنه یک فیلم مشاهده می‌کنید. این اختلال می‌تواند شامل علایم زیر باشد:

• نارسایی هیجانی (الکسی تایمیا) یا عدم توانایی در تشخیص یا توصیف هیجانات خود
• احساس بی‌حسی موضعی
• احساس رباتیک بودن یا عدم توانایی کنترل گفتار یا حرکت
• احساس عدم ارتباط با بدن، ذهن، احساسات یا حواس
• ناتوانی در ارتباط دادن احساسات به خاطرات یا به اصطلاح مالکیت داشتن بر خاطرات به عنوان تجربه‌هایی که برای شما اتفاق افتاده است
• احساس تحریف بدن و اندام شما (انگار که اندامهایتان بزرگ یا کوچک شده‌اند)
• احساس پیچیده شدن سر شما در پنبه

علایم مسخ واقعیت

مسخ یا گسست از واقعیت به معنی احساس جدا شدن از محیط پیرامون و اشیاء و افراد موجود در آن می‌باشد. در این حالت ممکن است جهان اطرافتان غیرواقعی و تحریف شده به نظر برسد، گویی که شما آن را از ورای یک حایل مشاهده می‌کنید، یا گویی یک دیوار شیشه‌ای شما را از اطرافیانتان جدا می‌کند. این جنبه از گسست می‌تواند تحریف در بینایی و سایر حواس نیز ایجاد نماید. در این حالت:

• فاصله و اندازه یا شکل اشیا ممکن است تحریف شود.
• ممکن است از محیط پیرامونی خود آگاهی بیشتری داشته باشید.
• به نظر می رسد اتفاقات اخیر در گذشته‌های دور اتفاق افتاده باشد.
• ممکن است محیط کاملاً مبهم، بی‌رنگ، دوبعدی، غیرواقعی یا بزرگتر از اندازه واقعی یا به صورت کارتونی به نظر برسد.

دوره‌های اختلال مسخ شخصیت یا واقعیت می‌تواند ساعت‌ها، روزها، هفته‌ها یا حتی ماه‌ها ادامه داشته باشد. برای برخی از افراد، چنین اپیزودهایی مزمن شده و به نوعی احساس گنگی تبدیل می‌شوند که به صورت دوره‌ای تشدید یا تخفیف می‌یابد. برخلاف سایر اختلالات روانی، افراد مبتلا به اختلال مسخ شخصیت و واقعیت می‌دانند که تجربیات آنها واقعی نیست. این مسئله می‌تواند باعث نگرانی آنها در سلامت روانی‌شان باشد.

تشخیص اختلال مسخ شخصیت و واقعیت

طبق نظر اتحادیه ملی بیماری‌های روانی آمریکا (NAMI)، تقریباً از هر چهار بزرگسال سه نفر در زندگی خود یک دوره احساس به هم ریختگی ذهنی را تجربه می‌کنند اما تنها حدود دو درصد از آنها معیارهای اختلال مسخ شخصیت و واقعیت را دارند. برای تشخیص این اختلال، روانپزشک ابتدا باید مطمئن شود که عوامل دیگری مانند مصرف مواد مخدر، تشنج یا سایر مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب، اختلال استرس پس از سانحه و یا اختلال شخصیت مرزی دلیل بروز علایم بیماری نبوده باشد.

انجام آزمایشات بالینی و تصویربرداری نیز برای رد احتمال بیماری‌های فیزیکی صورت می‌گیرد. جهت تشخیص اختلال مسخ شخصیت و واقعیت تست‌های روانشناختی، مصاحبه‌های ساختاریافته ویژه و پرسشنامه‌ها نیز می‌توانند کمک‌کننده باشند. زمانی که سایر علل احتمالی کنار گذاشته شد، پزشک به بررسی وجود ملاک‌های اختلال مسخ شخصیت که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات بهداشت روان (DSM-5) شرح داده شده است، می‌پردازد. این معیارها شامل:

• تکرار مداوم یا مکرر احساس گسست از شخصیت یا واقعیت یا هر دو
• درک بیمار از اینکه آنچه را که احساس می‌کند واقعی نیست
• پریشانی قابل توجه یا اختلال در عملکرد اجتماعی یا شغلی ناشی از علائم اختلال

علل ابتلا به اختلال مسخ شخصیت و واقعیت

برخی از افراد بیشتر از دیگران در معرض اختلالات روانی هستند. به عنوان مثال، زنان بیش از مردان دچار افسردگی، اختلال مسخ واقعیت و شخصیت و یا انواع دیگر به هم ریختگی ذهنی می‌شوند. عامل اصلی ایجاد گسست شخصیت استرس ، اضطراب و افسردگی شدید است. همچنین کمبود خواب یا زندگی در محیط‌های دارای عوامل محرک زیاد نیز می ‌واند علائم را تشدید کند.

در اکثر موارد میزان استرسی که موجب بروز علایم اختلال مسخ شخصیت و واقعیت در بیماران مبتلا به این اختلال می‌شود می‌تواند نسبتاً جزئی و حتی برای افراد عادی قابل چشم پوشی باشد. اغلب، افراد مبتلا به این اختلال در گذشته دچار آسیب‌های جدی شده‌‌‌اند، از جمله:

• بدرفتاری یا سوء استفاده احساسی یا جسمی در کودکی
• مرگ غیر منتظره یکی از عزیزان
• خشونت خانگی

سایر عواملی که ریسک اختلال مسخ شخصیت و واقعیت را بالا می‌برند عبارتند از:

• سابقه استفاده تفریحی از مواد مخدر، که می‌تواند باعث به وجود آمدن شخصیت‌های غیرواقعی در فرد شود
• تمایل ذاتی به اجتناب یا انکار موقعیت‌های دشوار یا مشکل در سازگاری با شرایط سخت
• افسردگی یا اضطراب، به ویژه افسردگی شدید یا طولانی مدت یا اضطراب همراه با حملات پانیک
• تجربه یا مشاهده یک واقعه آسیب زا یا سوء استفاده در کودکی یا بزرگسالی
• استرس شدید در هر زمینه از زندگ ، از روابط گرفته تا امور مالی و کار

درمان اختلال مسخ شخصیت و واقعیت

برخی از بیماران مبتلا به اختلال مسخ شخصیت و واقعیت به صورت خودبخود و بدون نیاز به درمان خاصی بهبود می‌یابند. برخی دیگر برای بهبودی کامل از این اختلال به درمان‌های منحصر به خود و هدفمند نیاز دارند. کنار آمدن با عوامل استرس زایی که باعث تحریک علایم اختلال مذکور می‌شوند شانس درمان و بهبودی را به شدت بالا می‌برد.

روان درمانی

روان درمانی، موثرترین راه برای درمان اختلالات مسخ شخصیت و واقعیت است. به عنوان مثال، برای جلوگیری از وسواس و تفکر زیاد راجع به احساس غیرواقعی بودن اشیا و موقعیت‌ها، رفتار درمانی شناختی راهکارهایی را ارائه می‌دهد. همچنین این روش درمان تکنیک‌های حواس پرتی را نیز آموزش می‌دهد، از جمله این تکنیک‌ها عبارتند از:

• تکنیک‌های تسلط به خود که به شما کمک می‌کنند که با واقعیت بیشتر در ارتباط باشید – به عنوان مثال پخش موسیقی بلند برای درگیر کردن شنوایی یا نگه داشتن یک قالب یخ برای حفظ ارتباط با حواس خود.
• تکنیک‌های روان پویشی که بر روی احساسات منفی و درگیری‌ها که افراد تمایل به گریز از آنها دارند تمرکز می‌کند و از طریق ردیابی لحظه به لحظه (تمرکز بر روی آنچه در لحظه اتفاق می‌افتد) عوامل موثر در اختلال را تفکیک می‌کنند.

EMDR

در حالی که حساسیت‌زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد (EMDR) در اصل برای درمان اختلال اضطراب پس از حادثه طراحی شده است، اما اغلب برای درمان انواع دیگر اختلالات روانی از جمله مسخ شخصیت و واقعیت نیز استفاده می‌شود.

درمان دارویی

در حال حاضر برای درمان اختلال مسخ شخصیت و واقعیت هیچ دارویی به طور خاص مورد تأیید قرار نگرفته است. با این حال، ممکن است روانپزشک شما برای تسکین یا تخفیف علائم بیماری داروهای ضداضطراب و داروهای ضدافسردگی تجویز نماید. برخی از این داروها عبارتند از: فلوکستین (Prozac)، کلومیپرامین (Anafranil) و کلونازپام (Klonopin).

کنار آمدن

علاوه بر روان درمانی، چند استراتژی وجود دارد که می‌تواند به شما کمک کند تا در هنگام بروز علائم اختلال مسخ شخصیت و واقعیت به خود مسلط باشید و به واقعیت بازگردید. بنابراین توصیه می‌کنیم تمرینات زیر را انجام دهید:

• پوست پشت دست خود را نیشگون بگیرید.
• برای تغییر مرکز توجه از دما استفاده کنید. چیزی را که واقعاً سرد یا واقعاً گرم است (نه داغ) در دست بگیرید.
• به اطراف اتاق نگاه کنید و مواردی را که می‌بینید بشمارید یا نام ببرید.
• مدام به چیزهای متفاوت نگاه کنید و چشمان خود را حرکت دهید تا نتوانید روی چیز خاصی متمرکز شوید.
• تنفس خود را آهسته کنید – یا نفس‌های عمیق بکشید – و به دم و بازدم خود توجه کنید.
• برای ایجاد آگاهی بیشتر از وضعیت درونی خود، مراقبه را تمرین کنید.
• با یکی از دوستان یا عزیزان خود تماس بگیرید و از آنها بخواهید که با شما صحبت کنند.

با توجه به مطالب ذکر شده می‌توان گفت تشخیص اختلال مسخ شخصیت و واقعیت می‌تواند کمی گیج‌کننده باشد. با این حال، هنگامی که بدانید علائمی که تجربه می‌کنید دلیل قابل تشخیص و معقولی دارد، ممکن است احساس نگرانی و اضطراب کمتری داشته باشید. همچنین مهم است که به خود یادآوری کنید که روان درمانی و گاهاً داروها می‌تواند به شما کمک کند.

در صورتی‌که در زمینه مسایل مربوط به اختلال مسخ شخصیت یا مسخ واقعیت احساس کردید به مشاوره روانشناختی نیاز دارید می‌توانید از خدمات دپارتمان کلینیک نیاوران بهره ببرید.