حافظه کاذب یک یادآوری ساختگی یا تحریف شده از یک رویداد می‌باشد. چنین خاطراتی یه طور کامل نادرست و خیالی می‌باشند، در موارد دیگر، ممکن است آن‌‌‌ها عناصری از واقعیت باشند که با دخالت اطلاعات یا پیچیدگی خاطرات دیگر، تحریف شده‌اند.

اغلب مردم حافظه را مانند دستگاه ضبط فیلم تصور می‎‌کنند، که با دقت و صحت بالا آنچه را که اتفاق می‌افتد، با وضوح بالا ضبط و ذخیره می‌کنند. در واقع می‌‌توان گفت حافظه بسیار مستعد استدلال غلط می‌باشد. مردم می‌توانند با اطمینان کامل بگویند که حافظه آن‌ها بدون مشکل است، اما این اطمینان هیچ ضمانتی بر صحت یک خاطره خاص نیست.

نمونه‌هایی از این پدیده می‌تواند یادآوری نادرست از اینکه درب خانه را قفل کرده‌اید تا موارد جدی‌تر مانند یادآوری درست از جزئیات یک تصادف که شما شاهد آن بوده‌اید، باشد. در این مقاله سعی کرده‌ایم با توضیح روان‌شناسان درباره حافظه کاذب، نحوه شکل‌گیری خاطرات و تاثیراتی که دارند، اطلاعات بیشتری در اختیار شما قرار دهیم، پس تا پایان همراه ما باشید.

تعاریف حافظه کاذب

روان‌شناسان تعاریف مختلفی از حافظه کاذب ارائه می‌دهند و اینکه چگونه می‌توان آن‌ها را از دیگر اشکال قابل قبول حافظه متمایز کرد؛ برخی از عناصر مشترک در حافظه کاذب شامل موارد زیر می‌باشند:

• حافظه کاذب یک تجربه ذهنی محسوب می‌شود که طبق باور مردم از وقایع گذشته بازنمایی می‌کند.
• خاطرات کاذب غالبا جزئیات را بی‌‌اهمیت می‌‌پندارد، (باور دارید که کلید خود را روی میز در خانه گذاشته‌اید) یا به صورت جدی‌تر (باور دارید کسی را در صحنه جرم دیده‌اید).
• حافظه کاذب تفاوت‌هایی با خطاهای ساده حافظه دارد، درحالی که همه ما در معرض آسیب‌پذیری حافظه قرار داریم، حافظه نادرست چیزی فراتر از یک اشتباه ساده است؛ که شامل میزان اعتبار یک خاطره می‌‌باشد.

در حالی‌که همه ما هرازگاهی نادرستی حافظه را تجربه می‌کنیم، موضوعی که حافظه کاذب را منحصر به‌ فرد کرده این است که حافظه کاذب یادآوری مجزا از چیزی است که در واقع اصلاً رخ نداده است. این به معنای فراموشی از چیزهایی که تجربه کرده‌ایم نیست، این درمورد به یاد آوردن چیزهایی است که از ابتدا تجربه نکرده‌ایم.

دلیل ایجاد حافظه کاذب چیست؟

عواملی که بر حافظه کاذب تاثیر می‌گذارند می‌تواند شامل اطلاعات نادرست و تخصیص نادرست منبع اصلی اطلاعات باشد. همچنین دانش موجود و سایر خاطرات در شکل‌گیری یک حافظه جدید می‌توانند دخالت داشته باشند که باعث یادآوری یک اتفاق اشتباه یا کاملاً نادرست می‌شود.

توصیه‌هایی که در ایجاد حافظه کاذب می‌تواند موثر باشد:

 الیزابت لوفتس محقق حافظه، از طریق تحقیقات خود ثابت کرد که القاء خاطرات دروغین از طریق تلقین کردن ممکن می‌باشد. براساس تحقیقات خود نشان داد که با گذشت زمان، این خاطرات می‌توانند قوی‌تر و آشکارتر شوند. او بر این باور است که با گذشت زمان خاطرات تحریف می‌شوند و شروع به تغییر می‌کنند، در این صورت ممکن است حافظه اصلی به منظور گنجاندن اطلاعات و تجربیات جدید نیز تغییر کند.

همه ما می‌دانیم که حافظه کاملاً خطاپذیر است؛ چه کسی وجود دارد که اطلاعات مهم را فراموش نکرده باشد؟ بسیاری از مردم را رایج بودن حافظه کاذب اطلاعی ندارند. انسان به طور چشمگیری مبتکرانه عمل می‌کند که می‌تواند خاطره‌‌ای از یک رویداد که در هنوز برای ما رخ نداده است را بسازد.

اغلب اوقات این خاطره‌های کاذب بی‌نتیجه هستند، به عنوان مثال یادآوری اینکه شما کلیدها را به خانه آورده‌اید و جایی از خانه آویزان کرده‌اید، در حالی‌که شما آن‌ها را در ماشین جا گذشته‌اید. در برخی موارد خاطرات دروغین می‌توانند پیام جدی به همراه داشته باشند؛ محققان نشان داده‌اند که یکی از دلایل اصلی محکومیت‌های نادرست حافظه کاذب است که معمولاً از طریق شناسایی اشتباه یک مظنون یا تفکرات دروغین، هنگام بازجویی‌های پلیس اتفاق می‌افتند.

چه کسی تحت تأثیر حافظه کاذب قرار می‌گیرد؟

تحقیقات لوفتس نشان داده است که حافظه کاذب به راحتی قابل شکل‌گیری است. در یک مطالعه، برای شرکت‌کنندگان ویدئویی از تصادف اتومبیل پخش شد، پس از تماشای آن‌ها سوالاتی در خصوص آنچه در فیلم مشاهد کردند پرسیده شد. سوال برخی از شرکت‌کنندگان این بود که ” اتومبیل‌‌ها هنگام خرد شدن در مقابل هم تا چه مقدار سرعت داشته‌اند؟ در حالی که همین سوال نیز از دیگران پرسیده شد اما کلمه “خرد شدن” با “ضربه خوردن” جایگزین شده بود.

یک هفته بعد شرکت‌کنندگان تست حافظه مربوط به این حادثه را انجام دادند، افرادی که با کلمه ” برخورد و خرد شدن” در سوال روبه‌رو شدند به احتمال زیاد، شیشه شکسته اتومبیل در خاطرشان مانده بود، در صورتی که چنین اتفاقی رخ نداده بود. فراموش نکنید که زمان می‌تواند در شکل‌گیری حافظه نادرست نقش مهمی داشته باشد. طبق اظهارات لوفتس حافظه کاذب وقتی با سرعت شکل می‌گیرد که زمان کافی گذشته و حافظه اصلی از بین رفته باشد. به عنوان مثال در شاهدان عینی مدت زمان بین حادثه و مصاحبه برای حادثه رخ داده نقش اصلی در حافظه نادرست افراد خواهد داشت.

اگر بلافاصله بعد از یک حادثه از آن‌ها سوال پرسیده شود، وقتی که جزئیات هنوز واضح و روشن است، افراد کمتر تحت تاثیر اطلاعات غلط قرار می‌گیرند. اما اگر برای مدتی پرسش‌‌ها به تاخیر بیفتد، به طور ناخواسته افراد تحت تاثیر اطلاعات غلط قرار می‌گیرند. با این حال ممکن است، باور کردن اینکه بسیاری از افراد دچار حافظه کاذب می‌شوند، کمی دشوار باشد. بنابراین حافظه و خاطرات ما به اندازه‌ای که فکر می‌کنیم قابل اعتماد نیستند، حتی امکان دارد حافظه کاذب در بین افرادی که معمولاً خاطره بسیار خوبی دارند هم به راحتی شکل بگیرد.

در نتیجه می‌توان گفت حافظه کاذب در برخی از افراد با احتمال بیشتری رخ می‌‌دهد. از جمله این افراد عبارتند از:

– افرادی که با یک رویداد بسیار آسیب‌زا روبه‌رو شده‌اند: زیرا این رویدادها هیجانات منفی بسیاری را در بر خواهند داشت و هیجانات منفی بیشتر از احساسات مثبت می‌توانند در ایجاد حافظه کاذب موثر باشند.

– افرادی که دچار آشفتگی‌های روانی هستند؛ نظیر افسردگی و اضطراب.

– افراد سالمند؛ هر چقدر سن رو به افزایش باشد، جزئیات حافظه بیشتر در معرض از دست رفتن است. این مسئله موجب می‌شود که خاطرات را به گونه‌ای به یاد بیاورید که اصلاً اتفاق نیفتاده است.