اختلال شخصیت نوعی اختلال روانی میباشد که الگوی فکر، عملکرد و رفتار فرد در آن ناسالم میشود. فرد مبتلا به اختلال شخصیت برای درک و همنوع پنداری با موقعیت و اشخاص به مشکل برمیخورد. این امر منجر به محدودیت و مشکلات جدی در روابط، فعالیتهای اجتماعی، کار و مدرسه میشود.
گاهی ممکن است متوجه نشوید که دچار اختلال شخصیت هستید چون نحوه تفکر و رفتار برای خودتان طبیعی به نظر میرسد و به خاطر چالشهای پیش رو دیگران را سرزنش میکنید.
معمولا اختلال شخصیت در سالهای نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع میشود. اختلال شخصیت انواع مختلفی دارد، با رسیدن سن فرد به میانسالی از شدت برخی از انواع اختلالات کاسته میشود. در ادامه با انواع اختلال شخصیت بیشتر آشنا شوید.
علائم اختلال شخصیت
انواع اختلالات شخصیت براساس علائم و ویژگیهای مشابه به سه گروه دسته بندی میشود. بسیاری از افراد مبتلا به یک اختلال شخصیت علائم و نشانههای دست کم یک اختلال شخصیت دیگر را نیز از خود نشان میدهند. حتما نباید تمام علائم و نشانههای یک اختلال در فرد دیده شود تا این اختلال را در او تشخیص دهیم.
دسته اول
ویژگی این دسته رفتار یا تفکر عجیب و غیرعادی است. اختلال شخصیت پارانوئید، اسکیزوئید و اسکیزوتایپی جزو این دسته هستند.
اختلال شخصیت پارانوئید
- بیاعتماد است و شک دائم به دیگران و مقاصد آنها دارد
- باور غیرمنطقی به اینکه دیگران سعی دارند او را فریب دهند یا به او آسیب برسانند
- شک بیمورد به وفاداری و قابل اعتماد بودن دیگران دارد
- تردید در اعتماد به دیگران به خاطر ترس منطقی از اینکه دیگران از اطلاعات محرمانه علیه شما استفاده کنند
- موقعیتهای بی خطر را توهین یا حمله شخصی تلقی میکنند
- واکنش خشونت آمیز یا متخاصم نسبت به رفتاری که به باورشان توهین یا تحقیر است
- میل به کینهورزی دارد
- شک بیدلیل و مداوم به عدم وفاداری همسر یا شریک جنسی دارد
اختلال شخصیت اسکیزوئید
- به روابط اجتماعی و فردی تمایلی ندارد و ترجیح میدهد تنها باشد
- محدوده بروز احساسات این فرد کم است
- نمیتواند از اکثر فعالیتها لذت ببرد
- متوجه سرنخهای عادی اجتماعی نمیشود
- ظاهر سرد دارد یا بی تفاوت نسبت به دیگران است
- کممیلی یا بیمیلی به برقراری رابطه جنسی دارد
اختلال شخصیت اسکیزوتایپی
- لباس، افکار، باور، گفتار یا رفتار عجیب و غریب دارد
- تجربه ادراک عجیب، مثل شنیدن صدایی که نامتان را صدا میزند
- از نظر عاطفی یا واکنش نامناسب عاطفی خنثی است
- دارای اضطراب اجتماعی است و رابطه صمیمانه ندارد و در برقراری روابط دوستانه مهارت ندارد
- نسبت به مسائل بیتفاوت است و نسبت به دیگران مشکوک میباشد
- «تفکر جادویی»; فرد باور دارد که با افکار خود میتواند روی اشخاص و رویدادها تاثیر بگذارد
- باور به اینکه یک سری اتفاقات تصادفی فقط برای شخص شما پیغام به خصوصی دارد
دسته دوم
ویژگی این دسته رفتار یا تفکر نمایشی، بیش از اندازه عاطفی یا غیرقابل پیشبینی است. اختلال شخصیت ضداجتماعی، مرزی، نمایشی و خودشیفته جزو این دسته است.
ضداجتماعی
- به نیازها و احساسات دیگران اهمیت نمیدهد
- مرتب دروغ میگوید، دزدی میکند، از نام مستعار استفاده میکند و دیگران را سر کار میگذارد
- مدام با قانون به مشکل برمیخورد
- از حقوق دیگران تخطی میکند
- رفتار پرخاشگرانه و اغلب خشونتآمیز دارد
- به امنیت خود یا دیگران اهمیت نمیدهد
- بدون فکر رفتار میکند
- بیمسولیت است
- از رفتارهای خود پشیمان نیست
مرزی
- دارای رفتار پرخطر و بدون فکر، مثل رابطه جنسی پرخطر، قمار یا پرخوری است
- تصویری که از خود دارد متزلزل و بیثبات است
- در روابط دشوار و بیثبات میباشد
- دمدمی مزاج است
- رفتار خودکشی یا تهدید به خودآزاری دارد
- ترس شدید از تنهایی یا ترک شدن دارد
- احساس پوچی مداوم دارد
- خشم خود را به صورت شدید و متناوب بروز میدهد
- پارانویای مقطعی به خاطر استرس دارد
نمایشی
- مدام به دنبال جلب توجه است
- رفتار نمایشی، عاطفی یا جنسی از خود نشان میدهد تا توجه بگیرد
- نظرات قدرتمند دارد اما جزئیات یا حقایق زیادی پشت حرفهایش نیست
- به راحتی تحت تاثیر دیگران قرار میگیرد
- احساساتش سطحی است و مدام تغییر میکند
- نگرانی بیش از حد نسبت به ظاهر خود دارد
- فکر میکند رابطهاش با دیگران بسیار صمیمانه است درصورتی که اینطور نیست
خودشیفته
-
- باور به خاص و مهمتر بودن از دیگران دارد
- فانتزی قدرت، موفقیت و جذابیت است
- در توجه به نیاز و احساسات دیگران ناتوان است
- در استعداد و دستاورد های خود اغراق میکند
- مدام انتظار تحسین و تمجید دارد
- دارای تکبر بیش از حد است
- توقع غیرمنطقی برای دریافت لطف و مزیت، اغلب از دیگران سوءاستفاده میکند
- به دیگران حسادت میکند یا فکر میکند دیگران به او حسادت میکنند
دسته سوم
رفتار یا تفکر مضطربانه و دلهرهآور از ویژگیهای دسته سوم است. اختلال شخصیت اجتنابی، وابسته و وسواسی جزو این دسته قرار میگیرند.
اجتنابی
- بسیار به انتقاد یا طرد شدن حساس است
- احساس ناکافی بودن، جذاب یا مهم نبودن میکند
- از فعالیتهای عملی که به برقراری رابطه با دیگران نیاز دارد میپرهیزد
- منزوی است و از موقعیتهای اجتماعی واهمه دارد، از انجام فعالیتهای جدید یا دیدار با غریبهها میگریزد
- در شرایط اجتماعی و روابط شخصی به شدت خجالتی است
- از مورد تایید واقع نشدن، شرمندگی یا مسخره شدن میترسد
وابسته
- وابستگی شدید به دیگران و احساس نیاز به اینکه مورد مراقبت قرار گیرد
- نسبت به دیگران رفتار مطیع یا وابسته دارد
- از اینکه مواظب خودش باشد یا درصورت تنهایی از خود دفاع کند میترسد
- کمبود اعتماد به نفس، برای گرفتن کوچکترین تصمیمات به راهنمایی و تایید دیگران نیاز دارد
- به سختی میتواند با دیگران مخالفت کند، از مورد تایید واقع نشدن میترسد
- تحمل برخورد غیرمحترمانه و خشونتآمیز حتی وقتی گزینه دیگر وجود دارد
- نیاز مبرم به شروع رابطه جدید با پایان یک رابطه صمیمی دارد
وسواسی
- دل مشغولی شدید به جزئیات، نظم و ترتیب دارد
- کمالگرایی شدید، به طوری که وقتی امر مطلوب به ثمر نرسد پریشان و بیقرار میشود مثلا حس میکند نمیتواند پروژه را تمام کند چون به استانداردهای مطلوب نخواهد رسید
- میل به کنترل اشخاص، امور و شرایط و ناتوانی در سپردن امور به دیگران
- نادیده گرفتن دوستان و فعالیتهای لذتبخش چون تعهد زیادی به کار یا پروژه دارد
- نمیتواند اشیای شکسته و خراب را دور بندازد
- سرسخت و کلهشق میشود
- دربرابر اخلاق یا ارزشها منعطف نیست
- کنترل شدید نسبت به بودجه و خرج پول دارد
توجه داشته باشید که اختلال شخصیت وسواسی با اختلال وسواس فکری-عملی، که نوعی اختلال اضطراب است، یکسان نیست.